اخلاص در قرآن کاربردهای گوناگونی دارد. می توان آن را از نظر فقهی، اخلاقی و عرفانی مورد بررسی قرار داد. اخلاص، در فقه اسلامی شرط صحت اعمال و افعال و عبادات دانسته شده است. به این معنا که هر عمل تقربی که امور تعبدی دانسته می شود در صورتی مفید و مقبول و مؤثر است که همراه با اخلاص باشد. در معنای اخلاص گفته اند که پاک کردن نیت از غیر خدا و انجام دادن عمل برای اوست. این معنا از واژه خلوص و خلاص گرفته شده که به معنای پاک شدن و سالم گشتن از آمیختگی است. وقتی چیزی با چیز دیگر مخلوط و آمیخته نباشد آن را خالص گویند و در حقیقت معنایی نزدیک به معنای صاف دارد. با این تفاوت که صاف به جنسی نیز که از همان آغاز با چیزی آمیخته نباشد اطلاق می شود، در حالی که خالص، جنسی است که پس از امتزاج با چیز دیگر پاک شده و ناخالصی از آن زدوده شده باشد.
در فرهنگ اسلامی و قرآنی مقصود از اخلاص، پاک کردن نیت از غیر خدا و انجام دادن عمل برای خداست. با توجه به واژه شناسی و معناشناسی باید گفت که در این تعبیر از همان آغاز وجود آمیختگی با چیز همسان و یا ناهمسان پذیرفته شده و بر لزوم اخلاص و پاک سازی تأکید شده است. در اخلاق اسلامی، اخلاص از جایگاه و اهمیت ویژه ای برخوردار است. ملاک پذیرش و درستی هر رفتاری و نیز رهایی از چنگال ابلیس، اخلاص دانسته شده است. عمل و رفتار بدون اخلاص و نیت خالص، کالبد بی جان دانسته شده و به عنوان پیوند رفتار بیرونی با جان از ارزش خاصی برخوردار می شود. در عرفان اسلامی، اخلاص به پیراستگی عمل از هرگونه آمیختگی تعریف شده و یکی از منازل سلوک (منزل بیست و چهارم) شمرده شده است. برخی گفته اند که اگر بخواهیم دین را بعنوان مجموعه ای از معارف الهی و مسائل اخلاقی و احکام عملی، تحلیل کنیم تنها به اخلاص ختم می شود؛ یعنی انسان، ذات و صفات و افعالش را براین اساس قرار دهد که همگی آن ها برای خدا باشد.
در بینش و نگرش قرآنی، اخلاص (هر چند که واژه اخلاص در قرآن به این معنا به کار نرفته است ولی بسیاری از آیات، همین مفهوم را تبیین می کند) همانند ایمان و تقوا از مراتب تشکیکی برخوردار می باشد. به این معنا که همه مراتب بیانگر وجود و ماهیتی واحد و یگانه است ولی از شدت و ضعف برخوردار می باشند. هر مرتبه ای از آن مانند نور قابل آن است که به اخلاص تعبیر شود ولی برخی از مراتب از نظر شدت نسبت به مرتبه پایین تر، قوی تر است. یکی از مراتب عالی اخلاص، مرتبه مخلصین (به کسر لام) است. آنان کسانی هستند که دین خود را برای خدا خالص کرده (آیات 913سوره بقره و 92 سوره اعراف و 41 سوره غافر) اما مرتبه عالی تر و برتر اخلاص مرتبه ای است که قرآن از آن به مقام مخلصین (به فتح لام) تعبیر کرده است. آنان کسانی هستند که از سوی خداوند خالص شده اند (مریم آیه 15 و نیز یوسف آیه 42 و حجر آیه 04). گویا مقصود از مخلصین (به فتح لام) در اصطلاح و عرف قرآن، کسانی هستند که از آغاز آفرینش بر استقامت در فطرت و اعتدال آفرینش و خلقت آفریده شده اند و ادراکات درست، نفس های طاهر و قلب های سلیم دارند و به سبب پاکی و صفای فطرت و سلامت روان از همان آغاز دارای ویژگی اخلاص هستند و هر چند که وجود ایشان همانند دیگر وجودات و طبایع، آمیخته از فجور و تقواست و هر دو به غریزه و فطرت به ایشان الهام شده ولی آنان به عنایت و فضل الهی ساخته و پرداخته می شوند و به عنوان صنعت الهی خالص می شوند. (در قرآن درباره موسی آمده است: واصطنعتک لنفسی) آنان هر چه را که دیگران به وسیله جهاد و مبارزه با نفس و الهامات فجوری آن و تزکیه به دست می آورند با عنایت و توفیق الهی به دست آورده و خالص شده اند. آنان خالص شده خداوندی و دیگران خالص شده به تلاش و جهاد اکبر هستند. در تعبیر قرآنی مخلصین (به فتح لام) پیامبران و امامانی هستند که مورد عنایت الهی بوده اند و برای رهبری و راهنمایی بشر ساخته و پرداخته شده اند. آنان هر چند که از سوی خداوند خالص و مطهر شده اند (انعام آیه 78 و حج آیه 81) ولی این موجب نمی شود که دست از تلاش و مجاهدت بردارند. از آن جایی که معرفت ایشان به خدا بیش از همگان است و خدا را به صورتی می شناسند و توصیف می کنند که مورد پذیرش و تایید خداوندی است، به همین علت بیشتر از دیگران از خداوند خشیت داشته و به عبادت و پرستش وی بیشتر از دیگران اهتمام می ورزند و خود را به رنج می افکنند. به گونه ای که پیامبر اکرم(ص) دو سوم و یا نصف و یا یک سوم از شب را به عبادت مشغول می شود. وقتی انسان، حق را به خوبی شناخت، عظمت وی در چشم او نمودار می گردد و به همان اندازه خود را فقیر و حقیر می یابد و به بندگی خدا اهتمام می ورزد. این گونه است که مخلصان که همان پیامبران و امامان باشند، در عبادات بر همه خلق پیشی می گیرند و در این راه از جان مایه می گذارند.
مخلصان کسانی هستند که خداوند تعالی آنان را برای خود خالص کرده است (صافات آیات 04 و 47 و 812 و 01 و نیز مریم آیه 15 و یوسف آیه 42 و حجر آیه 04 و ص آیه 38) در شماری از آیات، انسان هایی با عنوان مخلصین به صیغه مفعول (فتح لام) یاد شده، یعنی انسان هایی که خداوند آنان را پاک و خالص کرده است: انا اخلصناهم بخالصه ذکری الدار (ص آیه 46) درباره هدف از برگزیدن مخلصان باید گفت: لازم است خداوند همواره در میان انسان ها، افرادی را برانگیزاند که اخلاص کامل داشته باشند و دارای نفوس پاک، قلوب طاهر و فطرت مستقیم توحیدی باشند تا توحید را در جامعه بشری حفظ کرده و حجت الهی بر زمین و نمونه ها و سرمشق های جوامع بشری باشند (المیزان ج 11 ص 173). در قرآن برای مخلصین 5 ویژگی مهم بر شمرده اند که عبارتند از نجات از نابودی دنیایی و عذاب آخرتی (صافات آیات 73 و 74 و نیز آیات 127 و 128)، عصمت که علم و دانشی خاص است که آنان را از هرگونه زشتی بازداشته و از خطا در دریافت وحی و حفظ و بیان آن محفوظ می دارد. (یوسف آیه 24) ایمنی و رهایی از اغوای ابلیس (حجر آیه 39 و 40 و نیز ص آیات 82 و 83) مقام و ستایش شایسته خداوند، به این معنا که تنها آنان می توانند خداوند را توصیف کنند و ستایش نمایند. (صافات آیات 159 و 160) و نیز برخورداری از رزق معلوم که رزقی خاص و برتر و بالاتر است (صافات آیه 39 و 41) برای آگاهی بیشتر می توانید به کتاب ارزشمند المیزان ج 11 ص 173 و نیز ج 17 ص 185 و ص 135 و 136 و ج 12 ص 162 تا 165 مراجعه نمائید.
احسان برگرفته از حسن است که در دو معنای نعمت بخشیدن به دیگری، و احسان در کار و عمل، کاربرد دارد. کسی که علم نیکویی را بیاموزد یا عمل نیکی را انجام دهد، از جمله نیکوکاران به حساب می آید و بر این اساس است1 سخن امیرمؤمنان(ع) که می فرماید: مردم به آنچه از کارهای شایسته و نیک می آموزند یا به آن عمل می کنند، نسبت داده می شوند2.» واژه احسان به معنای انجام دادن کار نیک، به طور عمده در آیاتی به کار رفته است که پس از بیان اموری، از عاملان آن را به عنوان محسن مورد ستایش قرارداده است؛ چنان که در سوره بقره می خوانیم: «و اذقلنا ادخلوا هذه القریه فکلوا منها حیث شئتم رغداً و ادخلوا الباب سجدا و قولوا حطه نغفر لکم خطیکم و سنزید المحسنین؛3 و ]به خاطر بیاورید[ زمانی را که گفتیم: «در این شهر ]بیت المقدس[ وارد شوید! و از نعمت های فراوان آن، هر چه می خواهید بخورید و از در ]معبد بیت المقدس[ با خضوع و خشوع وارد گردید و بگویید: خداوندا! گناهان ما را بریز! تا خطاهای شما را ببخشیم و به نیکوکاران پاداش بیشتری خواهیم داد.»0و در جای دیگر می فرماید: «الذین ینفقون فی السراء و الضراء و الکظمین الغیظ و العافین عن الناس و الله یحب المحسنین4؛ آنان که در توانگری و تنگدستی، انفاق می کنند و خشم خود را فرو می برند و از خطای مردم در می گذرند. و خدا نیکوکاران را دوست دارد.» خداوند در این آیات، ضمن بیان مصادیق کارهای نیک، بندگان خود را به انجام آن، ترغیب و تشویق می نماید.
آنچه از آیات قرآن کریم استفاده می شود، این است که احسان و نیکوکاری، مصادیق فراوانی دارد، به عنوان نمونه: ایمان به خدا، به پیامبر(ص)، قرآن کریم و معاد، تقوا و تحمل سختی ها و مشکلات، عفو و گذشت، محبت و دوستی اهل بیت(ع)، خیرخواهی و اصلاح، اجتناب از فساد، فحشا و گناهان کبیره، استغفار در سحرگاهان، پرداخت زکات، پرداخت کالاو هدیه مناسب برای زن مطلقه، انفاق و بخشش در راه خدا، تامین نیازمندان و محرومان، رفتار شایسته با پدر و مادر و... از مصادیق احسان و نیکوکاری است که در قرآن کریم به آن اشاره شده است5.
احسان و نیکوکاری و کمک به انسان های ضعیف و ناتوان، آثار و پیامدهای ارزنده و مثبتی را در دنیا و آخرت به دنبال دارد که به طور خلاصه به چند مورد آن اشاره می شود:
احسان و نیکوکاری باعث ایجاد دوستی و صمیمت بین افراد جامعه می شود. هرگاه انسان های نیکوکار با ایثار و فداکاری خود به یاری انسان های مظلوم و مستضعف شتافته و با کمک های مادی و عاطفی خود، زندگی آنان را تا حدودی سر و سامان داده، از حالت بحرانی نجات دهند، آنان نیز نه تنها احسان و نیکوکاری افراد خیر را فراموش نمی کنند؛ بلکه در ادامه زندگی، سعی خواهند نمود تا به نوعی جبران نموده و احسان و نیکوکاری دیگران را به بهترین شکل، پاسخ دهند. خدای سبحان درباره روش های تاثیرگذار در امر تبلیغ می فرماید: «ولاتستوی الحسنه ولاالسیئه ادفع بالتی هی احسن فاذا الذی بینک و بینه عداوه کانه ولی حمیم6؛ هرگز نیکی و بدی یکسان نیست؛ بدی را با نیکی دفع کن! ناگاه ]خواهی دید[ همان کس که میان تو و او دشمنی است، گویی دوستی گرم و صمیمی است.» اگر برخورد نیک و شایسته در امر تبلیغ دین، در برابر دشمنان و مخالفان، دوستی و صمیمت را به دنبال دارد، احسان و نیکوکاری در امور مادی و عاطفی به طور قطع، دوستی و صمیمیت بیشتر و عمیق تری را به همراه خواهد داشت و این یک امر بدیهی و واقعیت انکارناپذیر است که در زندگی روزمره مشاهده می شود.
از جمله آثار ارزشمند احسان و نیکوکاری، اجر و پاداشی است که در دنیا، نصیب انسان های خیر می شود. در واقع خدای سبحان به نوعی اعمال و رفتار خوب و شایسته نیکوکاران را در همین دنیا، مورد لطف و عنایت قرار داده و جبران می نماید به قول معروف: تو نیکی می کن و در دجله انداز که ایزد در بیابانت دهد باز خدای سبحان در مورد اجر و پاداش دنیوی احسان و نیکوکاری می فرماید: «فئاتهم الله ثواب الدنیا و حسن ثواب الاخره و الله یحب المحسنین7؛ خداوند پاداش این جهان، و پاداش نیک آن جهان را به آنها داد و خداوند نیکوکاران را دوست می دارد.» در آیه دیگری می فرماید: «وقیل للذین اتقوا ماذا انزل ربکم قالوا خیرا للذین احسنوا فی هذه الدنیا حسنه و لدار الاخره خیر و لنعم دارالمتقین8؛ و هنگامی که به پرهیزگاران گفته می شد: پروردگار شما چه نازل کرده است؟ می گفتند: خیر ]وسعادت[ برای کسانی که نیکی کردند در این دنیا نیکی است و سرای آخرت از آن هم بهتر است و چه خوب است سرای پرهیزکاران.» در کلامی که از حضرت موسی بن جعفر(ع) نقل شده است، می خوانیم: «در بنی اسرائیل مرد صالحی بود که زن نیکوکاری داشت. آن مرد شبی خواب دید که شخصی به او می گوید: خداوند فلان مقدار عمر برای تو مقدر کرده است که نصف آن در رفاه و آسایش هستی و نصف دیگر در مضیقه و تنگدستی، هر کدام از دو نصف را می خواهی، اول انتخاب کن! مرد جواب داد: من زن خوبی دارم که شریک زندگی ام است، با او مشورت می کنم. بار دیگر نزد من بیا تا به تو خبر دهم کدام نصف را اول اختیار کرده ام. صبح جریان خوابش را با همسرش در میان گذاشت و از او مشورت خواست. همسرش در جواب گفت: اول نصف رفاه و آسایش را برگزین، شاید خداوند بر ما رحم کند و در نصف دیگر نیز نعمتش را از ما قطع نکند. شب دوم فرا رسید بار دیگر آن شخص به خوابش آمد، آن مرد در جواب گفت: من نصف اول عمر در رفاه و آسایش را انتخاب کردم.بعد از آن رویا، دنیا از هر طرف به او رو آورد. چون نعمت های الهی، نزد او فراوان و آشکار شد، همسرش به او گفت: خویشان و همسایگان خود را و همچنین افراد محتاج را کمک کن! آن مرد به توصیه همسرش عمل نمود. نصف تعیین شده از عمر او در کمال رفاه و آسایش گذشت سپس از نصف هم گذشت و همچنان وضع مالی او خوب بود. برای سومین بار، همان شخص در عالم رویا نزد او آمده گفت: نیکی و احسان تو باعث شد خداوند به تو پاداش مرحمت فرماید و تا آخر عمر در نعمت و رفاه به سر خواهی برد.» 9
بخش قابل ملاحظه ای از جرم و جنایت، ناشی از فقر و تنگدستی است؛ چرا که فقر و تنگ دستی، به دین و ایمان انسان لطمه می زند، عقل را از کار انداخته، قوت و قدرت تشخیص درست را از او می گیرد و باعث کدورت و دشمنی می شود. امام علی(ع) خطاب به فرزندش می فرماید: «ای فرزندم! من از تهی دستی بر تو هراسانم. از فقر به خدا پناه ببر؛ چرا که فقر، دین انسان را ناقص و عقل را سرگردان می کند و عامل دشمنی است.»(10) احسان و نیکوکاری، اگر به صورت یک فرهنگ، جلوه نموده و در بین اقشار مختلف جامعه، توسعه و گسترش پیدا کند، به طور قطع، بخش عمده ای از مشکلات جامعه را که زایده فقر و محرومیت است، از بین برده و ریشه کن می سازد. آنچه از آموزه های دینی استفاده می شود، این است که بین احسان و نیکوکاری و نجات جامعه از فقر و فلاکت، رابطه تنگاتنگی وجود دارد؛ لذا در قرآن کریم می خوانیم: «و انفقوا فی سبیل الله و لاتلقوا بایدیکم الی التهلکه و احسنوا ان الله یحب المحسنین 11؛ و در راه خدا، انفاق کنید و ]با ترک انفاق[ خود را به دست خود ، به هلاکت نیندازید و نیکی کنید که خداوند نیکوکاران را دوست می دارد.» (12) انفاق به طور کلی سبب نجات از مفاسد کشنده اجتماعی می شود. اگر انفاق به فراموشی سپرده شود و ثروت ها در دست گروهی معدود جمع گردد و در برابر آنان، اکثریتی محروم و بینوا وجود داشته باشد، دیری نخواهد گذشت که انفجار عظیمی در جامعه به وجود آمده، اموال و دارایی ثروتمندان نیز در آتش آن خواهد سوخت. بنابراین، انفاق، قبل از آن که به حال محرومان، مفید باشد، به نفع ثروتمندان خواهد بود؛ زیرا تعدیل ثروت حافظ ثروت است. 13 پیامبر اکرم(ص) در جمله کوتاهی به این حقیقت اشاره نموده، می فرماید: اموال خویش را با دادن زکات حفظ کنید.»(14) و به تعبیر بعضی از مفسران، خودداری از انفاق فی سبیل الله، هم سبب مرگ روح انسانی به خاطر بخل خواهد شد و هم باعث مرگ جامعه به خاطر عجز و ناتوانی، مخصوصا در نظامی همچون نظام اسلام که بر نیکوکاری بنا شده است. 15
همه انسان ها به جز انبیا و اولیای الهی در زندگی خود دچار خطا و لغزش شده، گناهان کوچک و بزرگی را مرتکب می شوند. از جمله ابزاری که باعث می شود انسان آثار گناه و خطاهایش از بین برود و حتی آن را تبدیل به حسنات نماید، احسان و نیکوکاری در حق بندگان خدا و خدمت به مخلوقات الهی است. خدای سبحان در سوره هود می فرماید: «و اقم الصلوه طرفی النهار و زلفا من الیل ان الحسنات یذهبن السیئات ذلک ذکری للذکرین16؛ در دو طرف روز و اوایل شب، نماز را برپا دار؛ چرا که حسنات، سیئات ] و آثار آنها را[ از بین می برد. این تذکری است برای کسانی که اهل ذکر هستند.» در جای دیگری می فرماید: «لهم ما یشاءون عند ربهم ذلک جزاء المحسنین، لیکفر الله عنهم اسوا الذی عملوا و یجزیهم اجرهم باحسن الذی کانوا یعملون» 17؛ آنچه بخواهند نزد پروردگارشان برای آنان موجود است و این است جزای نیکوکاران تا خداوند بدترین اعمالی را که انجام داده اند، ]در سایه ایمان و صداقت آنها[ بیامرزد و آنها را به بهترین اعمالی که انجام می دادند، پاداش دهد.»
یکی دیگر از آثار ارزشمند احسان و نیکوکاری، آرامش روحی است. این کلام الهی است که می فرماید: «الذین ینفقون امولهم بالیل و النهار سرا و علانیه فلهم اجرهم عند ربهم و لاخوف علیهم ولاهم یحزنون 18؛ آنها که اموال خود را شب و روز، پنهان و آشکار، انفاق می کنند، مزدشان نزد پروردگارشان است؛ نه ترسی بر آنهاست و نه غمگین می شوند.» در آیه دیگر می خوانیم: «من جاء بالحسنه فله خیر منها و هم من فزع یومئذ ءامنون19؛ کسانی که کار نیکی انجام دهند، پاداشی بهتر از آن خواهند داشت و آنان از وحشت آن روز در امان اند.» از آیات یاد شده به خوبی می توان نتیجه گرفت که احسان و نیکوکاری از جمله اعمالی است که آرامش روحی و روانی در دنیا و امنیت کامل در آخرت را به دنبال دارد. چه سعادتی بالاتر از آن است که انسان در دنیا اضطراب و دلهره را از خود دور سازد و از وحشت جانکاه قیامت نیز در امان باشد.
احسان و نیکوکاری، باعث محبوبیت انسان نزد خدای سبحان می شود. جدای از تعابیر دیگری که درباره انسان های نیکوکار در قرآن کریم وارد شده، جمله زیبای «الله یحب المحسنین» پنج بار در آیات قرآن کریم، تکرار شده است20 که بیانگر جایگاه و ارزش احسان و نیکوکاری در پیشگاه خداوند می باشد. موارد یاد شده، بخشی از آثار احسان و نیکوکاری است که در آیات قرآن کریم به آن اشاره شده است.
پس از تبیین جایگاه و اهمیت احسان و نیکوکاری در آموزه های دینی و ذکر تعدادی از آثار آن، این سوال مطرح می گردد که انسان با چه هدف و نیتی به سمت کارهای خیر، حرکت کند تا از آثار آن، حظ و بهره کافی داشته باشد؟ آنچه از آموزه های دینی استفاده می شود، این است که برای بهره مندی از آثار ارزشمند احسان و نیکوکاری، رعایت چند نکته لازم و ضروری است:
اولین اصلی که در باب احسان و نیکوکاری باید رعایت شود، توجه به رضای خداوند است. جلب رضایت خداوند در هر کاری، فرع بر چند مساله ا ز جمله ایمان و اعتقاد به خدا، پیامبر (ص) و ائمه (ع) و رعایت احکام و قوانین الهی است. اگر انسان از لحاظ اعتقادی مشکل داشته باشد و یا در حوزه عمل و رعایت احکام و قوانین الهی و دینی مثل نماز، روزه و ... کوتاهی نموده، راه گناه و معصیت را در پیش گیرد، و یا از راه های نامشروع و غیر قانونی سود و سرمایه جمع آوری نماید و درآمد داشته باشد، احسان و نیکوکاری چنین انسان هایی مورد قبول و پذیرش حق تعالی قرار نخواهد گرفت. خداوند با صراحت اعلام می دارد:«قل انفقوا طوعاً اوکرهاً لن یتقبل منکم انکم کنتم قوماً فاسقین، و ما منعهم ان تقبل منهم نفقاتهم الاانهم کفروا بالله و برسوله و لایاتون الصلاه الاو هم کسالی و لاینفقون الاو هم کارهون 21؛ بگو: چه با رغبت و چه با بی میلی انفاق کنید، هرگز از شما پذیرفته نخواهد شد؛ چرا که شما گروهی فاسق هستید. و هیچ چیز مانع پذیرش انفاق های آنان نشد، جز این که به خدا و پیامبرش کفر ورزیدند و جز با ] حال[ کسالت نماز به جا نمی آورند و جز با کراهت انفاق نمی کنند.» اگر انسان توجه به رضای خداوند نداشته و از راه های غیر قانونی وارد شده و اقدام به احسان و انفاق نماید، جز زحمت، چیزی دیگری نصیب او نخواهد شد. امام صادق (ع) می فرماید: «اگر مردم از راهی که خداوند به آنان فرمان داده است، کسب درآمد کنند و آنها را در راهی که خداوند از آن بازشان داشته است، انفاق کنند، آن را از ایشان نمی پذیرد و اگر از راهی که آنها را از آن نهی کرده است، درآمد به دست آورند و آن درآمد را در راهی که خداوند بدان فرمانشان داده است به مصرف رسانند باز هم از آنان نمی پذیرد، مگر این که از راه درست ]و حلال [ به دست آورند و در راه درست ]و حلال[ انفاق کنند.» 22
دومین اصلی که در باب احسان و نیکوکاری باید رعایت شود، این است که اشیا و اموال را که پاکیزه و دوست داشتنی است، انسان در راه خدا انفاق کند. این مطلب را خداوند در سوره آل عمران می فرماید:«لن تنالوا البر حتی تنفقوا مما تحبون و ما تنفقوا من شیء فان الله به علیم23: هرگز به ]حقیقت[ نیکوکاری نمی رسید مگر اینکه از آنچه دوست می دارید، ]در راه خدا[ انفاق کنید و آنچه انفاق می کنید، خداوند از آن باخبر است.» امام صادق (ع) در پاسخ سوالی از آیه و برای انفاق به سراغ قسمت هایی که ناپاک است، نروید!»24 می فرماید:«مردم زمانی که اسلام آوردند، درآمدهایی از ربا و اموال حرام دراختیار داشتند و افراد به سراغ این درآمدها در بین دارایی های خود می رفتند و آنها را صدقه می دادند، اما خداوند آنان را از این کار نهی فرمود. صدقه دادن جز از درآمد پاک و حلال درست نیست.» 25 در تفسیر مجمع البیان از علی (ع) نقل شده که حضرت فرمود:«این آیه درباره کسانی نازل گردید که به هنگام انفاق خرماهای خشک و کم گوشت و نامرغوب را با خرمای خوب مخلوط می کردند و بعد انفاق می نمودند. به آنها دستور داده شد که از این کار بپرهیزند.» 26 این دو شان نزول هیچگونه منافاتی با هم ندارند و ممکن است آیه در مورد هر دو دسته نازل شده باشد که یکی ناظر به پاکی معنوی و دیگری ناظر به مرغوبیت مادی و ظاهری است. 27 از آنجا که بعضی از مردم عادت دارند همیشه از اموال بی ارزش و آنچه تقریباً از مصرف افتاده و قابل استفاده خودشان نیست، احسان کنند و این گونه احسان علاوه بر اینکه سود چندانی به حال نیازمندان ندارد، یک نوع اهانت و تحقیر نسبت به آنها است و موجب تربیت معنوی و پرورش روح انسانی نیز نمی باشد، این جمله صریحا مردم را از این کار نهی می کند و آن را با دلیل لطیفی همراه می سازد و آن اینکه شما خودتان حاضر نیستید اینگونه اموال را بپذیرید، مگر از روی کراهت و ناچاری؛ پس چرا درباره برادران مسلمان و از آن بالاتر خدایی که در راه او انفاق می کنید و همه چیز شما از او است، راضی به این کار می شوید. در حقیقت، آیه به این نکته لطیف اشاره می کند که انفاق در راه خدا، یک طرفش مومنان نیازمندند و طرف دیگرش خدا است و با این حال اگر اموال پست و بی ارزش انتخاب شود، از یک سو تحقیری است نسبت به نیازمندان که ممکن است علی رغم تهیدستی مقام بلندی از نظر ایمان و انسانیت داشته باشند و روحشان آزرده شود و از سوی دیگر بی ادبی نسبت به مقام پروردگار است. 28
سومین اصلی که در باب احسان و نیکوکاری باید درنظر گرفته شود، دوری از منت گذاری و پرهیز از آزار و اذیت است. احسان و نیکوکاری اگر با آزار و اذیت و منت گذاری همراه باشد، هیچ سودی به حال انسان نخواهد داشت. خدای سبحان مومنان را مورد خطاب قرار داده، می فرماید:«یایها الذین ءامنوا لاتبطلوا صدقتکم بالمن و الاذی کالذی ینفق ماله رئاء الناس و لایومن بالله و الیوم الاخر فمثله کمثل صفوان علیه تراب فاصابه وابل فترکه صلداً لایقدرون علی شیء مما کسبوا و الله لایهدی القوم الکفرین 29؛ ای کسانی که ایمان آورده اید! بخشش های خود را با منت و آزار، باطل نسازید! همانند کسی که مال خود را برای نشان دادن به مردم، انفاق می کند و به خدا و روز رستاخیز، ایمان نمی آورد. ]کار او[ همچون قطعه سنگی است که بر آن، ]قشر نازکی از[ خاک باشد ]و بذرهایی در آن افشانده شود[ و رگبار باران به آن برسد ]و همه خاک ها و بذرها را بشوید[ و آن را صاف ]وخالی از خاک و بذر[ رها کند. آنها از کاری که انجام داده اند، چیزی به دست نمی آورند و خداوند، جمعیت کافران را هدایت نمی کند.» از امام صادق (ع) روایت شده است که «هر کس به مومنی احسان کند، پس از آن او را با سخن ناهنجار خود برنجاند و یا بر او منت گذارد، صدقه خود را باطل کرده است.» 30 در حدیث دیگری آمده است: «رسول خدا(ص) از براء بن عازب پرسید که ای براء! وضع مالی مادرت چگونه است؟ ]براء مردی دست و دل باز بود و زن و فرزندش را ازنظر مالی خوب تامین می کرد. رسول خدا(ص) می خواست بداند رفتار او با مادرش چگونه است؟[ براء عرضه داشت: وضع بسیار خوبی دارد. رسول خدا(ص) فرمود: خرج کردن برای اهل و اولاد و خادم، صدقه است، باید متوجه باشی که با منت نهادن و اذیت کردن آنان، اجر این صدقه را باطل نکنی.»(31) از مجموع مطالبی که بیان شد، اهمیت و جایگاه احسان و نیکوکاری و نقش آن در زندگی فردی و اجتماعی و دنیا و آخرت انسان ها روشن می شود؛ چرا که احسان و نیکوکاری باعث تعدیل ثروت در جامعه شده و نظام طبقاتی را از بین می برد، دوستی و صمیمیت را بین افراد جامعه، ایجاد نموده و آمرزش گناهان انسان را سبب شده و در نتیجه سعادت و عاقبت به خیری انسان های نیکوکار در دنیا و آخرت را تضمین می نماید و باعث محبوبیت او در پیشگاه خداوند می شود. آثار یاد شده در صورتی نصیب انسان خواهد شد که رسیدگی و کمک به انسان های نیازمند برای رضای خداوند باشد و از ریا و خودنمایی و آزار و اذیت و منت گذاری جداً پرهیز شود.
1- مفردات راغب- ذیل واژه حسن. 2- الکافی، کلینی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ج1، ص.51 3- سوره بقره؛ آیه .58 4- سوره آل عمران، آیه .134 5- ر،ک فرهنگ قرآن، اکبر هاشمی رفسنجانی، ج2، ص.407 6- سوره فضلت، آیه.34 7- سوره آل عمران، آیه.148 8- سوره نحل، آیه.30 9- بحارالانوار، مجلسی، لبنان، مؤسسه الوفا، 1404، ج93، ص.162 10- نهج البلاغه، حکمت .319 11- سوره بقره، آیه .195 12- ترجمه مکارم شیرازی. 13- ر،ک: تفسیر نمونه، مکارم شیرازی، ج2، ص.38 14- النوادر، راوندی، قم، مؤسسه دارالکتاب، ص.30 15- تفسیر نمونه، مکارم شیرازی، ج2، ص.38 16- سوره هود، آیه.114 17- سوره زمر، آیه 34و .35 18- سوره بقره، آیه .274 19- سوره نمل، آیه.89 20- سوره بقره، آیه 195، سوره آل عمران، آیات134و 148، و سوره مائده، آیات 13و .93 21- سوره توبه، آیه 53و .54 22- الکافی، کلینی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، 1365، ج4، ص.33 23- سوره آل عمران، آیه.92 24- سوره بقره، آیه .267 25- وسائل الشیعه، حر عاملی، قم، مؤسسه آل البیت، چاپ اول، 1409 ق، ج9، ص.467 26- تفسیر مجمع البیان، ذیل آیه، ج2، ص.655 27- تفسیر نمونه، ج2، ص.331 28- تفسیر نمونه، ج2، .333 29- سوره بقره، آیه .264 30- ترجمه المیزان، ج2، ص.618 31- المیزان، ج2 ص.617
بیماری فیبروکیستیک پستان عبارت است از یک بیماری شایع پستان در خانم ها که مشخصات آن معمولاً عبارتند از: توده های غیرسرطانی و نیز درد. این بیماری می تواند از سنین بلوغ تا حوالی 50 سالگی رخ دهد (حدود 20% خانم هایی که در سنین قبل از یائسگی قرار دارند دچار این بیماری هستند). این بیماری غالباً پس از یائسگی برطرف می شود (مگر این که هورمون درمانی با استروژن انجام گیرد). این بیماری از آنجایی که شایع است ، دیگر به عنوان بیماری در نظر گرفته نمی شود و معمولاً نگرانی از بابت آن وجود ندارد. علایم شایع توده ها معمولاً در هر دو پستان وجود دارند. ممکن است تنها یک توده وجود داشته باشد، اما معمولاً چندین توده وجود دارد. - وقتی که روی این توده ها با نوک انگشتان فشار آورده می شود، بافت آن مقاومت نشان می دهد و فشرده نمی شود. این توده ها ممکن است به هنگام لمس دردناک باشند. - درد در کل پستان ، خصوصاً درست قبل از شروع عادت ماهانه - این توده ها غالباً قبل از عادت ماهانه بزرگ می شوند و بعد از آن کوچک می شوند. - اندازه توده ها متغیر است . اگر توده ها نسبتاً بزرگ و در سطح پستان باشند، می توان آنها را به راحتی حرکت داد. - توده های عمقی را شاید بتوان از سرطان پستان افتراق داد. - ترشح از نوک پستان علل ناشناخته هستند، اما بروز آن احتمالاً به استروژن و دیگر هورمون های تولید شده توسط تخمدان ها مربوط است . میزان دریافت چربی نیز شاید نقش داشته باشد. عوامل افزایش دهنده خطر در بعضی از تحقیقات نشان داده شده است که نوشیدن قهوه و سیگار کشیدن موجب افزایش بروز این بیماری و گستردگی زیادتر آن می شود. اما در بعضی دیگر از تحقیقات ، این عوامل خطر به اثبات نرسیدند. پیشگیری در هر حال تا زمانی که تکلیف این مسأله دقیقاً روشن نشده است ، بهتر است سیگار نکشید و از نوشیدنی های کافئین دار پرهیز کنید.
پس از تشخیص ، پستان ها باید هر ماهه توسط خود فرد از نظر به وجود آمدن توده های جدیدتر یا تغییر درتوده های قبلی بررسی شوند. در صورت بروز هرگونه تغییری به پزشک باید اطلاع داده شود. ماموگرافی به طور منظم عواقب مورد انتظار توده های پستانی مرتباً ظاهر و پس از مدتی برطرف می شوند. البته بعضی از توده ها از بین نمی روند و به طور دایمی باقی خواهند ماند. این توده ها سلامتی را به خطر نمی اندازند. گاهی می توان بعضی از کیست ها را با سوزن تخلیه کرد، که نهایتاً باعث می شود توده از بین برود. اگر توده پس از تخلیه کردن ، به طور کامل از بین نرود، احتمال دارد سرطانی باشد و باید از آن نمونه گرفته شود و تحت بررسی میکروسکوپی قرار گیرد. عوارض احتمالی ندرتاً اتفاق می افتد که بعضی از توده ها ظاهراً خوش خیم به نظر می رسند اما در واقع سرطانی هستند. بنابراین برای رد سرطان غالباً لازم می شود بررسی های تشخیصی انجام گیرند. درمان
اصول کلی - بررسی های تشخیصی عبارتند از ماموگرافی ، سونوگرافی (برای افتراق ضایعات کیستیک از ضایعات توپر مفید است )، و نیز اقدامات تشخیصی مثل نمونه برداری یا تخلیه کیست - پستان ها باید درست قبل یا به هنگام شروع عادت ماهانه هر ماهه توسط خود فرد معاینه شوند. در صورت بروز هرگونه تغییری در توده هایی که قبلاً تشخیص داده شده اند، به پزشک خود مراجعه کنید. - سالانه حداقل یک بار برای معاینه پستان یا سایر بررسی ها به پزشک خود مراجعه نمایید. اگر سابقه سرطان در خانواده شما وجود دارد، امکان دارد نیاز به انجام معاینات به فواصل کمتر باشد. - امکان دارد گذاشتن کمپرس سرد روی توده ها برای تخفیف درد کمک کننده باشد. - هم در روز و هم در شب باید از یک سینه بند مناسب استفاده شود. - گاهی توصیه می شود تومورهای خوش خیم یا ضایعات محتوی چربی نکروز شده در آورده شوند. داروها ممکن است برای درد، مصرف اسپیرونولاکتون و ویتامین ب 6 یا ید توصیه شود. ممکن است مصرف یک داروی ادرارآور (دیورتیک ) به مدت 10-7 روز قبل از عادت ماهانه برای بعضی از بیماران کمک کننده باشد. ممکن است برای بعضی از علایم شدید، دانازول یا بروموکریپتین تجویز شود. شواهدی وجود دارد مبنی بر این که ویتامین ـ ای ممکن است مفید باشد. فعالیت
محدودیتی برای آن وجود ندارد. اما باید از فعالیت هایی که ممکن است باعث وارد آمدن آسیب به پستان ها شوند خودداری گردد. رژیم غذایی از نوشیدنی هایی که حاوی کافئین هستند (قهوه ، چای ، و برخی نوشیدنی های دیگر) پرهیز کنید. از خوردن غذاهای چرب و سرخ کردنی خودداری کنید. نمک رژیم غذایی نیز باید کم شود. در این شرایط به پزشک خود مراجعه نمایید اگر هر کدام از موارد زیر رخ دهند: - در پستان توده های تشخیصی داده نشده وجود داشته باشد. - متوجه تغییراتی در توده شده اید، یا توده های جدید ظاهر شد - ترشح از نوک پستان وجود داشته باشد. - دو سال است که معاینه پستان توسط پزشک انحام نشده است . - شما دچار علایم جدید و غیرقابل توجیه شده اید. داروهای مورد استفاده در درمان ممکن است عوارض جانبی به همراه داشته باشند.
واژینیت (التهاب واژن )
واژینیت یک التهاب واژن است که اغلب به علت عفونتها ، که بعضی از آنها در ارتباط با بیماریهای جدی هستند.
شایعترین عفونتهای واژن عبارتند از:
- واژینیت باکتریایی.
- تریکومونازیس.
- عفونت قارچی واژن.
بعضی از عفونتهای واژنی از طریق تماس جنسی انتقال می یابد ، ولی دیگر عفونتها مانند قارچها احتمالأ از طریق تماس جنسی نیست.
واژینیت باکتریایی
واژینیت باکتریایی شایعترین علت علائم عائم واژنیت در زنانی است که در سن بچه زایی هستند.قبلأبه عنوان واژینیت نامشخص و یا واژینیت مرتبط با گاردنرلاGardnerella می نامیدند. خبرگان سلامت مطمئن نیستند که فعالیت جنسی نفشی در واژینیت باکتریایی بازی کند.
واژینیت باکتریایی در نتیجه تغییرات در رشد باکتریهای واژن ایجاد می شود. این عدم تعادل شیمیایی زمانی اتفاق می افتد که انواع مختلف باکتری ها بیشتر از حد باکتری هایی که خوب هستند و بایند باشند شوند. به جای لاکتوباسیل( lactobacillus یک نوع باکتری طبیعی که می تواند به صورت طبیعی در واژن زندگی کند)، که تعداد آن زیاد است ،تعداد باکتریهای دیگری مانند گاردنلا واژینالیسgardenerella vaginalis ، باکتروئیدهاbacteroides ،Mobiluncus و میکوپلاسما همونیسMycoplasma hominis در واژن زنان با واژینیت باکتریایی دیده می شود.
تحقیقاتی در زمینه نقش هر یک از این میکروب ها در علت یابی علل وازینیت باکتریایی در جریان است و کمک کننده است.، ولی هنوز نقش فعالیت جنسی در ایجاد و توسعه واژینیت باکتریایی را نفهمیده اند. تغییر در جفت جنسی، استفاده از آی یو دی(وسیله داخل رحمی پیشگیری از حاملگی)IUD ،دوش واژینال خطر گرفتن واژینیت باکتریایی را در زنان بیشتر می کند.
نشانه ها
شایعترین نشانه واژینیت باکتریایی غیر طبیعی است ، ترشحات بد بوی واژن. بعضی از زنان آن را به بوی شبیه ماهی تشبیه می کنند که بعد از تماس جنسی قابل توجه است.تقریبأ نیمی از زنان با علائم واژینیت باکتریایی ، هیچ نشانه ای ندارند. یک مراقب سلامتی بایستی این علائم را دیده و معاینه بالینی انجام می دهد و ممکن است تشخیص را به وسیله آزمایش مایعات واژن ثابت کند.
دیگر نشانه ها شامل:
- ترشح رقیق واژن ، معمولأ سفید یا خاکستری رنگ.
- درد در هنگام ادرار کردن.
- خارش اطراف واژن.
تشخیص
یک پزشک می تواند یک نمونه از مایع واژن را در زیر میکروسکوپ دیده ، یا به صورت رنگ آمیزی و یا نور مخصوص ، برای دیدن باکتریهای در ارتباط با واژینیت. سپس میتواند تشخیص واژینیت باکتریایی بدهد بر پایه و اساس
- نبودن لاکتوباسیلا
- وجود تعداد زیادی سلولهای راهنما”Clue cell”(سلولهایی از بافت پوششی وازن که با میکروبهای واژینیت باکتریایی پوشیده شده است).
- بوی ماهی
- تغییرات ترشحات طبیعی واژن
درمان
پزشک از آنتی بیوتیکهایی مانند مترونیدازول یا کلیندامایسین برای درمان زنان با واژینیت باکتریایی استفاده می کند. کلأ همسران آنها درمان نمی شوند.
عوارض
در اغلب موارد ، واژینیت باکتریایی عارضه ای به جا نمی گذارد.خطرات اثبات شده ای در رابطه با واژینیت باکتریایی و ایجاد بیماریهای التهابی لگن(PID) وجود دارد.PID یک بیماری جدی در زنان است که می تواند موجب نازایی و حاملگی خارج از رحم (Ectopic)شود.
واژینیت باکتریایی همچنین می تواند ایجاد مسائل دیگری مانند زایمان زودرس، و بچه های با وزن تولد کم کند. بنابراین بعضی از متخصصان زنان توصیه می کنند که تمام زنان حامله ،چه نشانه داشته باشند یا نداشته باشند، و قبلأ بچه نارس به دنیا آورده اند برای واژینیت باکتریایی چک شوند. زن حامله ای که قبلأ بچه نارس به دنیا نیاورده است باید درمان شود ،اگر نشانه و دلایل آزمایشگاهی مبنی بر واژینیت باکتریایی دارد.
واژینیت باکتریایی همچنین همراه با افزایش شانس گرفتن سوزاک یا عفونت اچ آی وی HIV است که موجب ایدز می شود.
تریکوموناسیسTRICHOMONIASIS
یکی از شایعترین عفونتهایی است که از طریق تماس جنسی منتقل می شود(STIs) . بر اساس گفته مرکز کنترل بیماریهای امریکاCDC ، حدود ۷/۴ میلیون مورد جدید در مردان و زنان هر ساله در ایالات متحده اتفاق می افتد.
تریکوموناسیس به وسیله یک انگل به نام تریکوموناس واژینالیسTrichomonas vaginalis ایجاد میشود.تریکوموناز ابتدا یک عفونت دستگاه مجاری ادراری است. واژن شایعترین محل برای عفونت در زنان ، و پیش آبراه(Urethra) شایعترین در مردان است.
نشانه ها
تریکوموناسیس ، مانند دیگر عفونتهای منتقل شونده از طریق جنسی(STIs)، اغلب بدون هیچ نشانه ای اتفاق می افتد.اغلب مردان عفونی هیچ نشانه ای ندارند.زنان زمانی نشانه دار می شوند که معمولأ ۵ تا ۲۸ روز از در معرض پارازیت قرار گرفتن آنها گذشته باشد.
اگرچه بعضی از زنان عفونی نشانه های جزیی و یا بدون نشانه هستند، خیلی از آنها نشانه دارند. نشانه های زنان عبارتند از:
- ترشحات زیاد ، زرد متمایل به سبز یا خاکستری .
- ناراحتی در زمان تماس جنسی.
- بوی واژن.
- ادرار کردن دردناک.
آنها همچنین ممکن است تحریک و خارش ناحیه تناسلی و در موارد نادر،دردهای زیر شکمی داشته باشند.
در صورت وجود ،نشانه ها در مردان شامل،ترشح رقیق سفید رنگ از آلت تناسلی و دردناک بودن یا اشکال در ادرار کردن و خروج منی داشته باشند.
تشخیص
یک پزشک می تواند تریکوموناسیس را به وسیله انجام آزمایش بر مایع گرفته شده از واژن یا آلت تناسلی مردانه تشخیص دهد، معاینه بالینی نشان دهنده زخمهای قرمز بر گردن رحم و یا داخل واژن است.
درمان
چون مردان می توانند بیماری را به جفت خود منتقل کنند حتی زمانی که هیچ نشانه ای ندارند، پزشکان توصیه می کنند که هردو جفت برای خلاصی از پارازیت درمان شوند.پزشکان معمولا از مترونیدازول در یک دوز واحد برای درمان افراد عفونی استفاده می کنند.
پیشگیری
مطمئن ترین راه پیشگیری از گرفتن بیماریهای STIs پرهیز از تماس جنسی است، یا در ارتباط بودن طولانی مدت با یک همسر که آزمایش شده و معلوم است که عفونی نیست.استفاده از کاندوم در مردان به طرز صحیح در خلال تماس جنسی کمک به پیشگیری از گسترش تریکوموناسیس می شود.
عوارض
تحقیقات نشان دهنده یک ارتباط بین تریکومناسیس و دو عارضه جدی است. تحقیقات علمی بیانگر این نکته است که تریکوموناسیس همراه با حداقل ۳ تا ۵ برابر افزایش خطر انتقال HIV و ممکن است یک زن بچه های کم وزن زایمان کند و یا نوزادان نارس باشند . دانشمندان احتیاج به انجام تحقیقات بیشتری برای مشاهده این ارتباطات دارند.
عفونت قارچی واژن
عفونت قارچی واژن ، یا کاندیداسیس Vulvovaginal candidiasis یک علت شایع سوزش واژن است. این عفونت شایع قارچی زمانی اتفاق می افتد که یک عدم تعادل در قارچهای موسوم به کاندیدا البیکانسCandida albicans باشد.اگرچه این عفونت به عنوان یک STI در نظر گرفته نمی شود ، ۱۲ تا ۱۵ درصد مردان بعد از تماس جنسی با جفت عفونی خود درگیر شده اند.
چند عامل در ارتباط با افزایش عفونت در زنان است از جمله:
- حامله بودن
- داشتن بیماری قند که تحت کنترل نباشد
- استفاده از قرصهای ضد حاملگی خوراکی یا آنتی بیوتیکها
دیگر عواملی که میزان عفونت قارچی را با استفاده از آنها بالا می رود عبارتند از:
- دوشDouches
- اسپری های بهداشتی معطر زنانه
- آنتی بیوتیک های موضعی و داروهای استروئی
پوشیدن لباسهای تنگ و لباسهایی که تهویه خوبی ندارند و زیر جامه ها همچنین می توانند ارتباط با واژینیت داشته باشند.زنان بایستی با مراقبان سلامتی خود برای یافتن علل احتمالی زیر بنایی عفونت مزمن قارچی خود کار کنند.
متخصصان زنان نمی دانند که آیا قارچ میتواند از طریق تماس جنسی منتقل شود.چون اغلب تمامی زنان قارچ را در واژن خود دارند، این برای محققان مشکل است که این مقوله را مطالعه کنند.
نشانه ها
شایعترین نشانه عفونت قارچی در زنان خارش ،سوزش،و آزردگی واژن است. ادرار کردن دردناک و تماس جنسی دردناک همچنین شایع است.
ترشحات واژن معمولأ وجود ندارد و ممکن است به میزان کمی باشد.ترشح ضخیم سفید مایل به خاکستری به عنوان نمونه به پنیر عشایری(روستایی) تشبیه می شود، اگر چه میتواند از آبکی به غلیظ متغیر باشد.اغلب جفت های مرد زنان با عفونت قارچی هیچ نشانه ای از عفونت ندارند. بعضی مردان، هرچند که ، راش های موقت و سوزش آلت بعد از تماس جنسی داشته اند اگر از کاندوم استفاده نکرده باشند.
تشخیص
چون چند علامت و نشانه مشخصه معمولا وجود دارد، پزشکان نمی توانند تشخیص این وضعیت را با تاریخچه پزشکی و معاینه بالینی دهند. آنها معمولا تشخیص عفونت قارچی را با ازمایش ترشحات واژ« در زیر میکروسکوپ برای اثبات قارچ می دهند.
درمان
داروهای ضد قارچ مهبلی متنوعی برای درمان عفونت قارچی در دسترس است.زنان می توانند کرم های ضد قارچ را خریداری کرده و مستقیما در ناحیه درگیر استعمال کنند، قرصهای خوراکی ،یا شیاف های کلوتریمازولclotrimazole،میکونازولmiconazole،بوتکونازولbutoconazole،تیوکونازول tioconazoleبرای استفاده در واژن وجود دارند.
به علت اینکه عفونتهای باکتریایی واژن ، تریکوموناز ، و عفونت قارچی ،بر پایه نشانه ها به تنهایی مشکل بتوان آنها را از هم تشخیص داد ، یک زن با نشانه های واژنی باید پزشک خود را برای تشخیص دقیق قبل از استفاده از این محصولات ملاقات نماید.
دیگر محصولات بر پیشخوان شامل آنتی هیستامین ها (ضد حساسیت ها)و کرمهای بیحس کننده که فقط نشانه ها را می پوشانند و عفونت را درمان نمی کنند.
زنانی که عفونت مزمن و یا مکرر قارچی دارند ممکن است احتیاج به درمان با کرمهای واژینال و داروهای خوراکی برای طولانی مدت داشته باشند.
زنان با عفونت HIV ممکن است عفونت قارچی شدید داشته باشندکه اغلب به درمان جواب نمی دهند.
دیگر علل التهاب واژن
اگرچه اغلب عفونت های واژن در زنان به علت باکتری ها،تریکومونا،یا قارچ استممکن است دیگر علل نیز باشند . این علل شامل واکنش های حساسیتی ،تحریک کننده ها و دیگر بیماریهای منتقل شونده از طریق جنسی STIs هستند.
نشانه های حساسیت می تواند به علت استفاده از اسپرم کش ها ،محصولات بهداشتی واژن،پاک کننده ها،و نرم کننده های پارچه باشد.التهاب دهانه رحم از این محصولات اغلب همراه با ترشحات غیر طبیعی واژن است، ولی پزشکان می توانند با آزمایش به آنها بگویند که عفونت باکتریایی وجود دارد یا نه.
تحقیقات
برای کنترل التهاب واژن ، تحقیق به سمت یافتن فاکتورهایی که باعث تشدید رشد و پتانسیل های بیماری زا ی میکروبهای واژن است. این اطلاعات کمک به بهبود بخشیدن تلاشهای درمانی و پیشگیری از واژینیت می کند.نمی توان به عنوان یک آزردگی بی خطر دانست ، واژینیت یک موضوع مطالعات جدی برای دانشمندان است که روشن کنند نقش آن را در ارتباط با وضعیت هایی مانند عفونتهای لگنیPID و عوارض در رابطه با حاملگی.
تحقیقاتNIAID یک ارتباط بین لاکتوباسیل و محافظت از واژینیت باکتریایی را دریافت.آنها سپس یک شیاف واژینال ازلاکتوباسیل را که کمک به رشد باکتری های خوب در واژن می کند ابداع کردند. تحقیقات اکنون در حال مطالعه استفاده از شیاف لاکتو باسیل واژینال همراه با مترونیدازول خوراکی برای درمان و پیشگیری از واژینیت باکتریایی است.
در اکتبر ۲۰۰۳ ،دیگر پروژه NIAD توالی کدهای ژنتیکی تریکوموناس واژینالیس را تکمیل کرد.تحقیقات در اغاز فهم بیولوژی و راه های نو بری جلوگیری از بیماری است.تریکوموناس واژینالیس همچنین مورد علاقه خاص به تحقیقات پزشکی زیستی است به علت نقش آن در انتقال HIV ،بیماری اطفال ،و مساعد بودن به گرفتن سرطان دهانه رحم.
مشکلات دوران بلوغ در دخترها
دوره بلوغ براى دخترها دوره بسیار مهم و حساسى در زندگى شان به شمار مى رود. آنان با ورود به سن بلوغ شاهد تغییرات زیادى در وضعیت ظاهرى، روانى و رفتارهاى اجتماعى خود مى باشند.
این دوره با پیدایش صفات ثانویه جنسى شروع مى شود و تا تکمیل بلوغ جسمانى ادامه مى یابد. در این دوره تغییرات فیزیکى مهمى در بدن دخترها رخ مى دهد که منجر به ایجاد تغییرات بافت چربى در بدن، رشد سریع استخوان ها، بلند شدن قد و بروز تغییرات جنسى - جسمى خواهد شد.
• تغییرات جسمانى ناشى از بلوغ بلوغ شامل یکسرى تغییرات متوالى است که در فاصله زمانى ۱۶ _ ۹ سالگى رخ مى دهند. چنانچه این تغییرات قبل از ۹ سالگى آغاز شوند، تحت عنوان «بلوغ زودرس» و اگر بعد از ۱۶ سالگى شروع شوند، «بلوغ دیررس» نامیده مى شوند.
اولین نشانه بلوغ در یک دختر، رشد جوانه سینه اى است که بین سنین ۱۳ _ ۹ سالگى (به طور متوسط ۱۱ سالگى) شروع مى شود و تقریباً به طور همزمان با رشد موهاى زیر بغل و ناحیه شرمگاهى ظاهر مى شود.
برخى از دخترها شروع به عرق کردن مى کنند و هرچه بزرگ تر مى شوند ، بوى عرق آنها نیز فرق مى کند. معمولاً آخرین تغییرى که در سیر تکاملى بلوغ رخ مى دهد، «قاعدگى» یا «عادت ماهیانه»(menstruation) است که نشان مى دهد دختر به حداکثر رشد نوجوانى و بلوغ خود رسیده است. مجموعه این تغییرات ناشى از ترشح هورمون استروژن تخمدان ها است که منجر به تخمک گذارى و خونریزى هاى ماهیانه مى شود.
تخمک گذارى معمولاً ۲ _ ۱ سال بعد از شروع قاعدگى ایجاد مى شود و دختر را براى ازدواج و حاملگى آماده مى کند. دستگاه تولیدمثل در دخترها شامل، رحم (محلى که جنین در آن رشد مى کند)، مهبل (مجرایى که از رحم به خارج کشیده مى شود)، دهانه رحم (مجراى اتصالى از رحم به مهبل)، تخمدان ها ( اندام هایى که همه تخمک ها در آن نگهدارى مى شوند) و لوله فالوپ که از تخمدان ها تا رحم امتداد یافته اند، است.
در هریک از تخمدان هاى بدن دختر تقریباً ۴۰۰۰۰۰ تخمک وجود دارد که از هنگام تولد دختر در تخمدان هاى کوچک او وجود دارند. هر تخمک به اندازه سر سوزن است و در زمان معینى از تخمدان و لوله هاى تخمدانى (فالوپ) حرکت مى کند و خود را به رحم مى رساند. با نزدیک شدن بلوغ، تخمدان ها با تاثیر گرفتن از هورمون هاى ترشح شده از مغز، شروع به فعالیت مى کنند.
نخستین نشانه فعالیت تخمدان ها این است که تقریباً هر ماه یکى از تخمک ها شروع به رشد، بلوغ و حرکت به سوى رحم مى کند و پریودهاى ماهیانه آغاز مى شود. هم زمان با حرکت تخمک از تخمدان، رحم شروع به ساختن آسترى از بافت خونى تازه مى کند تا فضاى رحم را براى بارورى تخمک آماده سازد.
چنانچه عمل بارورى در این هنگام رخ ندهد، تخمک در رحم نمى ماند و به همراه آستر رحم (بافت خونى) از طریق دهانه رحم وارد مهبل مى شود و از بدن خارج مى گردد. حدود دو هفته بعد تخمک دیگرى به همین ترتیب از تخمدان دیگر آزاد مى شود و پس از طى همین سیکل، مجدداً دفع مى شود. ریزش خون درون رحم حدود ۸ _ ۲ روز طول مى کشد که در خانم ها و دخترها متفاوت است.
مقدار آن به طور متوسط ۳۰ میلى متر (۶ _ ۴ قاشق غذاخورى) است. طول مدت پریود در دخترها (و البته در خانم ها) متغیر است و از ۲۲ روز تا ۳۵ روز طبیعى تلقى مى شود، ولى به طور متوسط این فاصله ۲۸ روز است.
• نخستین پریودهاى ماهانه سن شروع پریودهاى ماهیانه به طور دقیق قابل پیش بینى نیست، اما در اغلب موارد تابع الگوى خانوادگى است، یعنى اگر پریود مادر زود شروع شده باشد، این احتمال وجود دارد که فرزند دختر هم زود پریود شود. در صد سال گذشته، سن شروع پریود در دخترها کم شده است. ممکن است این امر به دلیل تغذیه بهتر و سلامت جسمانى دخترها باشد.
امروزه سن میانگین شروع پریودهاى ماهیانه حدود ۱۲ _ ۱۱ سالگى است. هنگامى که اولین پریودها آغاز مى شوند، ترشحات آن رنگ قرمز و روشن نیست، بلکه متمایل به قهوه اى و به مقدار کم است و غالباً منظم هم نیست. براى بیشتر دخترها یک سال و یا حتى ۱۸ ماه طول مى کشد تا خون ریزى ماهیانه آنها مرتب شود.
بیشتر دخترها در حین روزهاى پریودشان دچار دردهاى جسمانى مثل دل درد، سرگیجه، سردرد، کمر درد و… مى شوند. بیمارى هاى عمده این دوره عبارتند از : قاعدگى دردناک (دیس منوره)، سندرم پیش از قاعدگى (پى.ام.اس) و عدم قاعدگى (آمنوره).
• قاعدگى دردناک برخى از دخترها در طول روزهاى پریود خود دچار انقباض هاى دردناک عضلانى مى شوند که از حالات بسیار ضعیف تا شدیدترین حالت را دربر مى گیرد. علت این امر ترشح بیش از اندازه هورمون پروستاگلاندین است.
این هورمون با ایجاد انقباض هاى منظم و قوى در رحم موجب بیرون راندن جنین از رحم، هنگام زایمان مى شود. براى تسکین این گونه دردها مى توان با تجویز پزشک قرص هاى مسکن (مثل ایبوبروفن و یا مفنامیک اسید) استفاده نمود.
• سندرم پیش از قاعدگى برخى از دخترها در روزهاى پریود خود کج خلق، افسرده، بى حال، عصبانى و بسیار حساس مى شوند. علت این امر بسیار پیچیده است؛ زیرا در روزهاى پریود چندین عضو بدن و هورمون هاى مختلف آن دچار تغییرات گوناگونى مى شوند. تقریباً نیمى از دخترهایى که احساس افسردگى مى کنند، دچار کمبود نسبى ویتامین B۶ مى شوند که مى توان با مراجعه به پزشک علت دقیق و درمان آن را جویا شد.
• تاخیر در قاعدگى عدم وقوع قاعدگى اگر به دلیل حاملگى نباشد، معمولاً ناشى از بیمارى هاى دستگاه سوخت و ساز بدن، ناهنجارى هاى کروموزومى، کم اشتهایى و یا بى اشتهایى مرضى است. پریود نشدن تا ۱۴ سالگى (و حتى تا ۱۷ سالگى) طبیعى است، اما در غیر این صورت باید به پزشک متخصص مراجعه نمود.
• راهنمایى هاى والدین والدین و به ویژه مادران مى توانند با رفتارها و عکس العمل هاى معقول و درستى که در زمینه بلوغ دختران شان از خود نشان مى دهند، شروع پریودهاى ماهیانه را براى آنان یک فرآیند طبیعى و ارزشمند تلقى کنند و آن را نشانه سلامت جسمانى آنان بدانند.
دادن آگاهى هاى لازم درباره تحولات دوران بلوغ به دخترها موجب آرامش و امنیت خاطر آنان مى شود. بدیهى است شروع عادت ماهیانه براى هر دخترى تجربه اى منحصر به فرد است، ولى داشتن اطلاعات و پیش زمینه هاى ذهنى مى تواند از اضطرار، تشویش و نگرانى آنان بکاهد. آغاز پریود هاى ماهیانه نشانه بالغ شدن دخترها است، یعنى آنان به لحاظ جسمانى توانایى بارورى و صاحب فرزندشدن را پیدا مى کنند. پس باید شاد باشند و این رویداد را با ارزش بدانند.
تردیدى نیست که پریودهاى ماهیانه بخشى منظم از زندگى دخترها (و البته خانم ها) است و باید براى آن اهمیت قائل شد؛ زیرا که نشانه کارکرد صحیح اندام هاى درونى بدن است. این موضوع که برخى دخترها برداشت هاى متناقض و گاه منفى درباره پریودهاى ماهیانه خود دارند، ناشى از باورها و تفکرات قدیمى است؛ زیرا در گذشته زمانى که خانمى پریود مى شد، یک هفته او را از جمع خانواده و دوستان کنار مى گذاشتند.
براى دخترهاى نوبالغ صحبت کردن با مادر، خواهر و یا دوستى که چند سال بزرگ تر باشد، مى تواند مفید و با ارزش باشد؛ زیرا احساس خواهد کرد که در جهان فردى متمایز از دیگران نیست. آنها هرچه بیشتر با اینگونه تجربه ها آشنا شوند، بهتر مى فهمند که احساسات، افکار و عواطف آنها مى تواند تا چه حد شبیه به یکدیگر باشد.
در زیر چند توصیه براى کاهش مشکلات روزهاى پریود ماهیانه دخترها آورده شده است: - یک کیسه آب گرم و یا پارچه اى پشمى و گرم مى تواند از دردهاى روزهاى پریود بکاهد. - نوشیدن یک فنجان چاى و یا شکلات گرم ممکن است احساس بهترى در دخترها ایجاد کند. - انجام یک پیاده روى آهسته مى تواند از انقباض هاى ماهیچه هاى شکم کم کند. - خوردن غذا هاى سبک قبل از پریودهاى ماهیانه مى تواند از شدت دردهاى شکمى بکاهد. - مثبت بیندیشید، هدیه اى کوچک براى خود تدارک ببینید و از این که مثل تمامى دخترهاى دنیا هستید، شاد باشید.
آیا با آمیزش در دوران خونریزی زن احتمال بارداری وجود دارد؟
بله این امکان وجود دارد که وی در دوران خونریزی نیز باردار گردد. تعدادی دلیل برای این مهم وجود دارد که برجسته ترین آنها عبارت است از:
۱- دلیل تمام خونریزی های مهبلی عادت ماهیانه نمی باشد.
مواقعی وجود دارد که زنان خونریزی کمی رو در زمان تخمک گذاری مشاهده مینمایند . این زمان درست زمانی می باشد که فرد برای باردار شدن کاملاٌ آماده بوده و به اصطلاح کشش رحمی وی بالاست. در زمان تخمک گذاری یک تخم از لوله تخمدان رها شده و بسمت پایین و لوله فالوپ (شیپور رحمی) حرکت میکند. این بسیار طبیعی است که دختری در زمان تخمک گذاری مقداری خون را مشاهده نماید و آن را حمل بر تغییر زمان عادت ماهیانه و یا به اشتباه خود عادت ماهیانه تلقی نماید ۲- تذاخل تخمک گذاری با شروع و یا پایان عادت ماهانه
بعضی وقتها تخمک گذاری می تواند قبل از اینکه خونریزی پریود در فرد به پایان برسد اتفاق بیافتد و بعضی وقتها نیز میتواند اتفاقش بلافاصله بعد از پایان یافتن عادت ماهیانه نیز می باشد. از طرفی اسپرم نیز می تواند تا ۳ روز بعد از رها شدن تخمک رو باردار نماید .
بنابراین داشتن رابطه جنسی در هر دو صورت میتواند بارداری نا خواسته را بهمراه داشته باشد .
داشتن سکس بدون استفاده از وسایل جلوگیری از حاملگی، در زمان عادت ماهیانه و حتی در زمان خونریزی همچنان دارای ریسک میباشد.
خارج از این مسئله ، روابط جنسی در زمانی که فرد دارای شرایط اینچنین می باشد هم از نظر روحی و هم از نظر جسمی توصیه نمی گردد. مگر آنکه خود زن مشتاق آن باشد .
فراموش نکنید حتی در این شرایط نیز ریسک مبتلا شدن به انواع بیماریهای جنسی از قبیل ایدز و یا زگیلهای واژن و انواع دیگر بیماریها کاملاٌ بالا می باشد .
فرموش نکنید تنها راه قابل اطمینان و مطمئن برای جلوگیری از بارداری نا خواسته و بیماریهای واگیردار، در شرایط فعلی استفاده از کاندوم میباشد.
اگر بخواهم حامله شوم، چه زمانی برای آمیزش بهتر از سایر اوقات است؟
برای حامله شدن، زمان بندی دقیق بیشتر از هر چیز دیگری اهمیت دارد. اسپرم می تواند دو تا سه روز زنده بماند، اما تخمک فقط 12 تا 24 ساعت زنده خواهد ماند. برای افزایش احتمال حامله شدن، باید در حوالی زمان تخمک گذاری، بیشتر از یکبار آمیزش داشته باشید. همچنین نزدیکی یک تا دو روز پیش از تخمک گذاری و سپس انجام آمیزش مجدد در روز تخمک گذاری نیز مناسب است. در این حالت، احتمالا تعداد بیشتری از اسپرمهای سالم در لوله های فالوپ، آماده رها شدن تخمک خواهند بود.
البته، زمان دقیق رها شدن تخمک در خانمها، مشخص نیست و به طول دوره قاعدگی آنها بستگی دارد. تخمک گذاری در خانمها معمولا 14 روز پیش از آغاز پریود بعدی انجام می شود. دقت کنید که این زمان، بر خلاف باور عموم، دقیقا در وسط دوره ماهیانه آنها قرار ندارد. اگر دوره شما 28 روزه باشد (که متوسط سیکل قاعدگی در خانمها همین مدت است)، آنگاه می توان گفت که تخمک گذاری تقریبا در وسط دوره انجام می شود. اما اگر مثلا دوره شما 35 روزه باشد، تخمک گذاری در روز بیست و یکم انجام خواهد شد، نه روز هفدهم که وسط دوره است.
چگونه می تواتم بفهمم که در حال تخمک گذاری هستم؟
برخی از خانمها متوجه تخمک گذاری می شوند و برخی دیگر، تغییر خاصی را مشاهده نمی کنند. اگر به فکر بارداری هستید، دوره ماهیانه خود را برای چند ماه متوالی زیر نظر بگیرید. برخی از نشانه های ظریف تخمک گذاری عبارتند از:
- حساس شدن پستان ها
- درد خفیف در ناحیه پایین شکم
- افزایش ترشحات واژن و تبدیل شدن این ترشحات به ماده ای شبیه به سفیده تخم مرغ.
- اندکی افزایش (در حدود 0.4 تا 1 درجه) در دمای پایه بدن یا BBT: شما می توانید دمای بدن خود را هر روز صبح پیش از آنکه از رختخواب خارج شوید اندازه گیری کنید؛ این افزایش دما، دو روز پس از تخمک گذاری صورت می گیرد. در صورتی که نمودار دمای بدن خود را به مدت چند ماه ترسیم کنید، می توانید زمان تقریبی تخمک گذاری را پیش بینی کنید.
اگر پریودهای من منظم نباشند، حامله شدن برایم سخت تر خواهد بود؟
اکثر خانمها 12 بار در سال پریود می شوند، اما برخی از آنها ممکن است کمتر پریود شده یا حتی اصلا پریود نشوند. استرس، تمرینهای سنگین ورزشی، افزایش یا کاهش شدید وزن و مواردی دیگر، از جمله عواملی هستند که می توانند بر پریود شما اثر بگذارند. هر چقدر پریود شما نامنظم تر باشد، تشخیص زمان دقیق تخمک گذاری مشکل تر می شود. در صورتی که زمان تخمک گذاری را در چند ماه متوالی زیر نظر بگیرید، می توانید چند روزی را که بیشترین احتمال حامله شدن وجود دارد، تشخیص دهید.
فرض کنید سه دوره متوالی شما به ترتیب 28، 21 و 32 روزه باشد. سیکل قاعدگی خود را برای چند ماه متوالی در نظر گرفته و یادداشت نمایید. سپس عدد 17 را از کوتاهترین دوره ماهیانه، و عدد 11 را از طولانی ترین دوره ماهیانه کم کنید. تعداد روزهای مابین این دوعدد، روزهایی هستند که احتمال باردار شدن شما در آنها بیشتر از سایر روزها است. اگر دوره های شما نامنظم بوده و بیشتر از 35 روز نیز طول می کشند، با یک متخصص مشورت نمایید تا علت این بی نظمی را مشخص کند. علت آن می تواند یکی از موارد زیر باشد: سندرم تخمدان پلی کیستیک یا PCOS یا به زبان ساده تر کسیت تخمدان، اختلال عملکرد تخمدان، اختلال تیروئید، کاهش وزن شدید، یا افزایش میزان پرولاکتین.
آیا ممکن است آمیزش را امتحان کنیم تا ببینیم حاملگی اتفاق می افتد یا نه؟
مسلما لازم نیست که هر روز دمای بدن خود را اندازه گیری کرده یا موارد متعددی را یادداشت کنید. حتی رسیدن به اوج لذت جنسی نیز برای حامله شدن لازم نیست. حداقل دو بار در هفته آمیزش داشته باشید، شاید شانس به کمک شما بیاید.
پاسخ : ترشحات واژن در خانمها شامل یکسری باکتری های مفید است که برای حفظ سلامت آن ضروری و بسیار لازم هستند . در مواردی وجود دارد یک ترشحات بوی نا مطبوع داشته و سبب ناراحتی فرد و زوج او می شود .توصیه های زیر شما را درکاهش و رفع بوی نا مطبوع دستگاه تناسلی کمک می کند.محیط دستگاه تناسلی در زن و مرد از مناطقی اسات که اگر به نظافت آن توجه نشود باعث بروز آلودگی شدید و حتی بیماریهای گسترده می شود . موارد زیر در بهداشت دستگاه تناسلی-ادراری بویژه خانم ها بسیار کمک کننده است :
- زدودن موهای زائد ناحیه دستگاه تناسلی-ادراری . استفاده از موبرهای بهداشتی که در داروخانه موجود می باشد و در اسلام نیز به استفاده از ان توجه زیادی شده بسیار مناسب است و در از بین بردن میکروب و باکتری های مرده محیط بسیار کمک می کند .
- استفاده از لباس زیر - شورت - مناسب : هیچگاه از لباس زیر ارزان که از جنس مواد نا مناسب تهیه می شوند استفاده نکنید
- استفاده مرتب و دقیق از لباس زیر و شورت تمیز : اجازه ندهید شورت به ترشحات شما مرطوب شود . ترشحات که سبب رطوبت و لک روی شوت می شوند مواد آلوده و باکتری های مرده هستند که باعث تشدید بوی دستگاه تناسلی-ادراری می شوند.
- شستشوی مرتب و دقیق دستگاه تناسلی . خانمها بدلیل شکاف و شیارهای موجود در دستگاه تناسلی-ادراری باید درنظافت خود بویژه با آبگرم دقت کنند .
- استفاده از مواد معطر و خوشبو کننده توصیه نمی شود . چون سبب نابودی باکتری های مفید محیط دستگاه تناسلی-ادراری شده و این سبب بروز مشکلاتی در آینده برای شما می شود .
- سعی کنید محیط مدخل واژن را تمیز نگه دارید
- از نوار بهداشتی ارزان استفاده نکنید و در تهیه نوار بهداشتی نکات و علائم معتبر و استاندارد را رعایت کنید .
- در دوره پریودی خود حتما حداقل هر ۳ ساعت و حداکثر هر 6 - 12 ساعت نوار بهداشتی را تعویض کنید .
عدم فعالیت ، ضعف پیش رونده یا عدم وجود تخمدانها که منجر به کاهش سطوح هورمونهای جنسی زنانه می شوند را هیپوگنادیسم گویند .
ژنتیک : گاهی به علت ناهنجاریهای کروموزومی می باشد .
سن ، نحوۀ زندگی : عوامل خطر بستگی به علل ایجاد کننده دارند .
هورمونهای جنسی زنانه رشد جنسی و سیکل قاعدگی را کنترل می نمایند . عملکرد ضعیف تخمدامها که هیپوگنادیسم گفته می شود ، منجر به کم شدن سطوح این هورمونها در بدن می شود . یک کاهش طبیعی هورمونی در زمان یائسگی وجود دارد ، اما این کاهش در سایر موارد ممکن است معرف یک بیماری زمینه ای باشد . هیپوگنادیسم ممکن است موجب ایجاد علائم اضطراب شود ، اما غالباً قابل درمان است .
انواع بیماری
دو نوع هیپوگنادیسم وجود دارد : اولیه و ثانویه . هر نوع می تواند در هر سنی بروز نماید . هیپوگنادیسم اولیه غالباً به علت بیماری یا ضعف تخمدانها ایجاد می شود که این امر می تواند به علت یک ناهنجاری کروموزومی نظیر سندرم ترنر باشد . این بیماری ممکن است همچنین به علت برداشتن تخمدانها توسط عمل جراحی بوجود آمده باشد .در اغلب موارد ، هیپوگنادیسم اولیه به عنوان نتیجه طبیعی یائسگی بروز می نماید . هیپوگنادیسم ثانویه به علت یک ناهنجاری در غدۀ صنوبری یا هیپوتالاموس ( بخشی از مغز ) ایجاد می شود که منجر به کاهش تولید هورمونهایی که موجب تحریک عملکرد تخمدان می شوند ، می گردد . این ناهنجاری ممکن است ناشی از یک بیماری نظیر تومورغدۀ صنوبری یا ندرتاً آسیب غدۀ صنوبری یا هیپوتالاموس در اثر ضربه به سر باشد ، یا ممکن است در اثر یک عفونت نظیر آنسفالیت ویروسی باشد . گاهی این بیماری در اثر ورزشهای شدید یا کاهش وزن ناگهانی می باشد .
علائم بیماری
علائم بستگی به سن بروز هیپوگنادیسم و همچنین مقدار هورمونهای جنسی که تولید می شوند ، دارد .در صورتیکه حمله این بیماری قبل از بلوغ بروز نماید ، هیپوگنادیسم موجب بلوغ غیر طبیعی در خانمها می شود . اگر حمله قبل از بلوغ رخ دهد ، علائم عبارتند از :
- کاهش یافتن یا عدم قاعدگی
- کم شدن قدرت بارداری
- برافروختگی ، تعریق شدید ، اضطراب .
این علائم با سایر علائم یائسگی همراه هستند .
- ندرتاً موهای شرمگاهی ممکن است رشد نکرده و پستانها ممکن است کوچکتر شوند .
علائم دیگری نیز ممکن است وجود داشته باشد که بستگی به عامل زمینه ای بیماری دارند .
اقدامات درمانی
پزشک آزمایشات خونی جهت اندازه گیری سطوح هورمونی تقاضا خواهد نمود CTاسکن مغزی جهت بررسی اختلالات غدۀ صنوبری و اولتراسونوگرافی جهت بررسی تخمدانها انجام خواهد شد .
درمان بستگی به عامل بیماری دارد . برای مثال : اگر تومورغدۀ صنوبری عامل بیماری است با جراحی برداشته خواهد شد . در صورتیکه این حالت به علت کاهش وزن شدید است ، افزایش وزن راه درمان است . در بعضی موارد درمان جایگزینی هورمونی برای خانمهای یائسه توصیه می شود که این امر کمک به بهبود علائم یائسگی نموده و از بیماریهایی که با کاهش سطوح هورمونی مرتبط می باشند نظیر استئوپروز ( پوکی استخوان ) و بیماریهای عروقی کرونر جلوگیری نماید .
بلوغ غیر طبیعی در خانمها Abnormal puberty in females
بلوغ بسیار زودرس یا دیری که معمولاً ناشی از عدم تعادل هورمونی است را بلوغ غیر طبیعی گویند .
سن : قبل یا بعد از سن طبیعی بلوغ رخ می دهد .
نحوۀ زندگی : تمرینات سخت بدنی و کاهش شدید وزن از عوامل خطرند .
ژنتیک : در بعضی موارد در اثر ناهنجاریهای کروموزومی می باشند .
بلوغ دوره ای است که رشد جنسی بروز می نماید .در دخترها بلوغ با جهش رشد ، رویش مو در زیر بغل و ناحیه شرمگاهی ، رشد پستانها و اعضاء تولید مثل و شروع قاعدگی مشخص می گردد . هر چند تفاوتهایی در سن شروع بلوغ وجود دارد ، این پدیده در دخترها بین سنین 14- 10 سالگی آغاز می شود . ممکن است بلوغ غیر طبیعی باشد و این در صورتی است که زودتر ( زودرس ) یا دیرتر ( تأخیری ) شروع شود . بلوغ زودرس در صورتی اتفاق می افتد که پستانهای دختری قبل از سن 8 سالگی رشد نماید یا قاعدگی قبل از 10 سالگی آغاز شود . در موارد شدید بلوغ ممکن است در سن 4 سالگی اتفاق افتد . بلوغ تأخیری در صورتی است که قاعدگی تا سن 16 سالگی شروع نشده باشد یا پستانها تا سن 14 سالگی رشد نکرده باشند .
بلوغ زود رس نادر است و می تواند به علت اخلالات هورمونی باشد . بلوغ دیررس شایعتر است . هر چند ممکن است عامل زمینه ای باعث تأخیر بلوغ شود ، در بعضی دختران که تا سن 16 سالگی قاعده نمی شوند این پدیده یک تأخیر رشد ساده است و اغلب یک زمینه خانوادگی دارد . بلوغ غیر طبیعی ممکن است باعث نگرانی دختر یا خانواده وی شود . زیرا رشد جسمی و جنسی آنها با همسالان وی منطبق نیست . در صورت مشکوک بودن به بلوغ غیر طبیعی باید سریعاً با تمهیدات پزشکی پیگیری شود .
علل بیماری
بلوغ در دختران توسط هورمونهای جنسی زنانه که توسط تخمدانها تولید می شوند ، کنترل می گردد .این هورمونها نیز توسط هورمونهای مترشحه از غدۀ صنوبری در مغز و هیپوتالاموس کنترل می گردند . هیپوتالاموس بخشی از مغز است که غدۀ صنوبری را تنظیم می نماید . اختلال هر یک از این ارگانها ممکن است منجر به بلوغ زودرس یا تأخیری گردد .
بلوغ زودرس ممکن است به علت دلیل اختلالاتی که موجب افزایش زودرس هورمونهای جنسی هستند ، باشد .برای مثال رشد کیست تخمدان در کودکی ممکن است موجب تولید هورمونهای جنسی گردیده و موجب رشد جنسی زودرس گردد . تومورهیپوتالاموس یا صدمه به غدۀ صنوبری در اثر ضربه سر یا عفونتی نظیر مننژیت ممکن است باعث بروز بلوغ زود رس شوند .
تأخیر بلوغ ممکن است به علت اختلالات کروموزومی خاصی نظیر سندرم ترنر ، یا با شیوع کمتری به علت تومور غدۀ صنوبری باشد . کاهش شدید وزن یا تمرینات شدید ممکن است موجب عدم تعادل هورمونی گردیده و منجر به تأخیر بلوغ شود .در بسیاری موارد بلوغ غیر طبیعی ، عامل زمینه ای پیدا نشده است .
اقدامات درمانی
پزشک آزمایشاتی جهت تعیین اینکه آیا بلوغ آغاز شده است یا چه مدت بلوغ جریان داشته است ، انجام می دهد . یک نمونه خون جهت اندازه گیری سطوح هورمونی و بررسی ناهنجاریهای کروموزومی گرفته می شود . همچنین ممکن است MR و CT اسکن مغزی جهت بررسی غدۀ صنوبری انجام شود و اولتراسونوگرافی برای بررسی کیست تخمدان انجام می شود . اگر عامل زمینه ای وجود داشت آن عامل باید درمان شود . برای مثال : کیست تخمدان توسط جراحی برطرف خواهد شد .درمان هورمونی ممکن است برای بلوغ زودرس یا پیشرفت رشد جنسی در صورتی که بلوغ تأخیر داشته باشد ، تجویز شود . در بعضی موارد تأخیر بلوغ همراه با ناباروری است و ممکن است نیاز به درمان جهت تخمک گذاری باشد و این در صورتی است که خانمی که بلوغ دیررس داشته است تمایل به بچه دار شدن داشته باشد .
گاهی بلوغ به سادگی به تأخیر می افتد و نیاز به درمان نمی باشد . افزایش وزن و کاهش فعالیتهای شدید می تواند مؤثر باشد و این در صورتی است که تأخیر در بلوغ به علت کاهش شدید وزن و تمرینات شدید باشد .
بلــوغ
بلوغ دوره ای است که صفات جنسی قابل مشاهده ( صفات ثانویه جنسی ) گسترش یافته و بروز می نماید و اعضاء جنسی رشد نموده و کامل می شوند . در دختران بلوغ معمولاً بین سنین 14- 10 شروع می شود و حدو 4 – 3 سال طول می کشد .بلوغ در افراد سیاه پوست می تواند 2 سال زودتر اتفاق افتد و در دختران بلوغ حدود 2- 1 سال زودتر از پسران آغاز می شود .
رشد جسمانی
در طی بلوغ ، پستانها شروع به رشد نموده ، موهای ناحیه شرمگاهی می روید و افزایش شدیدی در رشد قد وجود دارد . همچنین استخوانهای لگن پهن شده و مو در ناحیه زیر بغل می روید و قاعدگی آغاز می گردد .
هورمونهای زنانه
تخمدانها عمل تولید هورمونهای زنانه بنام استروژن و پرژسترون را بعهده دارند . اما ترشح این هورمونها تحت کنترل هورمون محرک فولیکول ( FSH ) و هورمون لوتئین ( LH ) می باشد که در غده صنوبری تولید می شوند . غده صنوبری ساختمان کوچکی است که درست زیر مغز قرار دارد . هورمونهای جنسی ، رشد جنسی در دوران بلوغ ، دوره قاعدگی و باروری را کنترل می نماید . استروژن نیز توزیع و پخش چربی را ه عهده دارد که نتیجه آن یک اندام گرد زنانه می باشد . تغییرات در سطوح هورمون در طی سیکل قاعدگی و در یائسگی باعث تأثیر بر خلق و رفتار می شود .
دستـگاه تـولیـد مثـل زنـانـه
اعضاء ذاخلی دستگاه تولید مثل زن در یک سوم تحتانی شکم قرار گرفته است . تخمدانها عمل ذخیره و آزاد سازی تخمکها را عهده دارند که پس از آزاد سازی ، تخمک از درون لوله رحم عبور نموده و به رحم می رسد . واژن ، رحم را به قسمت خارجی دستگاه تناسلی متصل می نماید . اعضاء خارجی قابل مشاهده ، مجموعاً به عنوان وولو شناخته می شوند و شامل ملیتوریس Clitoris می باشد که ناحیه حساس جنسی است و توسط چینهای پوستی بنــام لبــی ها Labia احاطه می گردد . لبــی ها عمل حفاظت ورودی های واژن و مجرای ادرار را به عهده دارند . درست در داخل مدخل واژن دو غده بارتولین قرار گرفته است که مایعی ترشح می نماید که این مایع باعث لیز شدن ناحیه تناسلی در طی عمل مقاربت جنسی می گردد .
تخمدان : یک جفت تخمدان ، تخمکها را ذخیره نموده و همچنین هورمونهای جنسی زنانه را ترشح می نماید که این هورمونها بر سیکل قاعدگی تأثیر می گذارد .
لوله فالوب : دو لوله ، سلول تخم را به رحم انتقال می دهند . انتهای آن نزدیک به تخمدان می اشد ، اما ا تخمدان تماس ندارد .
رحم : دیوارۀ عضلانی رحم ، می تواند در هنگام رشد جنین کش آمده تا جنین در ان جای بگیرد .
سرویکس یا گردن رحم : گردن رحم ، سرویکس نامیده می شود . گردن رحم به درون واژن پیش آمده است و سوراخ مرکزی آن در طی زایمان گشــاد می شود .
مثانه : غضروف پوبیک ( شرمگاهی ) مجرای ادرار
واژن : راهرو محل عبور رحم مــی باشــد کـــه دیواره های عضلانی ضخیمی دارد و حین مقاربت و زایمان کش آمده وسعت پیدا می کند .
کلیتوریـــــس : کلیتوریـــس حساس وده و در طی تحریک جنسی بزرگ می گردد .
وولو : وولو از بروز آسی به بافت حساس کلیتوریس جلوگیری می نماید و از مدخل واژن و مجرای ادرار محافظت می نماید .