سوره ماعون مدنی یا مکی است و هفت آیه دارد
ترجمه آیات
به نام خداوند بخشایشگر و مهربان
(ای رسول ما) آیا دیدی آن کس (ولید مغیره) را که روز جزا را انکار کرد؟ (1).
این همان شخص (بی رحم) است که یتیم را از در خود به قهر میراند (2).
و کسی را بر اطعام فقیر ترغیب نمیکند (3).
پس وای بر آن نمازگزاران (4).
که دل از یاد خدا غافل دارند (5).
همانان که (اگر طاعتی کنند) به ریا و خودنمایی کنند (6).
و دیگران را از ضروریات زندگی منع میکنند (7).
تفسیر آیات
این سوره تهدید کسانی است که خود را مسلمان معرفی کردهاند ولی متخلق به اخلاق منافقینند، از قبیل سهو از نماز، و ریا کردن در اعمال، و منع ماعون، که هیچ یک از اینها با ایمان به روز جزا سازگاری ندارد. و این سوره هم احتمال دارد مکی باشد و هم مدنی.
ارایت الذی یکذب بالدین کلمه رؤیت هم میتواند به معنای دیدن با چشم باشد، و هم به معنای معرفت.
و خطاب در این آیه شریفه به رسول خدا (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) است، بدان جهت که فردی شنونده است، نه بدان جهت که پیامبر است، در نتیجه خطاب به عموم شنوندگان دنیا خواهد بود.
و مراد از دین، جزای یوم الجزاء است، پس کسی که دین را تکذیب کند منکر معاد است.
ولی بعضی گفتهاند: مراد از دین، همان معنای معروفش یعنی کیش و ملت است.
فذلک الذی یدع الیتیم کلمه دع به معنای رد کردن به زور و به جفا است، و حرف فاء در کلمه فذلک برای توهم معنای شرط است، و تقدیر کلام أرأیت الذی یکذب بالجزاء فعرفته بصفاته، فان لم تعرفه فذلک الذی ... است، یعنی آیا آن کس را که ...
بروید به ادامه ی مطلب...
روز جزا را تکذیب میکند، از راه صفاتی که لازمه تکذیب است شناختی؟ اگر نشناختی پس بدان که او کسی است که یتیم را به زور از در خانه خود میراند، و او را جفا میکند، و از عاقبت عمل زشتش نمیترسد، و اگر روز جزا را انکار نمیداشت چنین جرأتی را به خود نمیداد، و از عاقبت عمل خود میترسید، و اگر میترسید به یتیم ترحم مینمود.
و لا یحض علی طعام المسکین کلمه حض به معنای تحریک و تشویق است، و در کلام مضافی حذف شده، تقدیرش و لا یحض علی اطعام طعام المسکین است، یعنی مردم را به اطعام طعام مسکین تشویق نمیکند.
بعضی از مفسرین گفتهاند: اگر تعبیر به طعام کرد، نه به اطعام، برای این بود که اشاره کرده باشد به اینکه مسکین گویا مالک زکات و صدقه است و احتیاج ندارد به اینکه کسی به او اطعام کند، وقتی طعام را که حق خود او است به او بدهند او خودش میخورد، همچنان که در جای دیگر فرموده: و فی اموالهم حق للسائل و المحروم. بعضی دیگر گفتهاند: طعام در آیه به معنای اطعام است.
و اگر تعبیر به تشویق به طعام کرد، و نه به خود عمل (اطعام) برای این بود که حض هم شامل تشویق عملی یعنی خود عمل اطعام میشود، و هم شامل تشویق زبانی.
فویل للمصلین الذین هم عن صلاتهم ساهون یعنی آنهایی که از نمازشان غافلند اهتمامی به امر نماز ندارند، و از فوت شدنش باکی ندارند چه اینکه به کلی فوت شود و چه اینکه بعضی از اوقات فوت گردد، و چه اینکه وقت فضیلتش از دست برود و چه اینکه ارکان و شرایطش و احکام و مسائلش را ندانسته نمازی باطل بخوانند.
در آیه شریفه تکذیبگر روز جزا به چنین نمازگزارانی تطبیق شده، چون حرف فاء که بر سر جمله آمده میفهماند جمله مزبور نتیجه تکذیب روز جزا است و میرساند چنین نمازگزارانی خالی از نفاق نیستند، چون تکذیب روز جزا تنها به این نیست که به کلی آن را منکر شود، کسی هم که تظاهر به ایمان میکند و نماز مسلمانان را میخواند، اما طوری میخواند که عملا نشان میدهد باکی از روز جزا ندارد، او نیز روز جزا را تکذیب کرده.
الذین هم یراؤن کسانی که عبادت را در انظار مردم انجام میدهند، (و یا در انظار بهتر و غلیظتر انجام میدهند)، اینگونه افراد شکارچیانی هستند که با زبان شکار حرف میزنند، تا شکار بدامشان بیفتد، (در بین مسلمانان خود را مسلمانتر از آنان جلوه میدهند، و معلوم است اگر در بین اهل ملتی دیگر قرار بگیرند چهره آن مردم را به خود میگیرند).
و یمنعون الماعون کلمه ماعون به معنای هر عملی و هر چیزی است که به شخصی محتاج داده شود، و حاجتی از حوائج زندگی او را بر آورد، مانند قرض و هدیه و عاریه و امثال آن. تفسیرهای متفرق دیگری هم که برای این کلمه کردهاند به همین معنایی که ما کردیم بر میگردد. بحث روایتی در تفسیر قمی در ذیل آیه شریفه ارایت الذی یکذب بالدین آمده که این آیه درباره ابوجهل و کفار قریش نازل شد، و در ذیل آیه شریفه الذین هم عن صلاتهم ساهون آمده که منظور از این جمله کسانی هستند که به کلی نماز را ترک کنند، زیرا اگر صرف سهو آدمی را مستوجب ویل سازد، باید همه مستوجب باشند، چون هر انسانی و مسلمانی در نمازش سهو میکند، امام صادق (علیهالسلام) در ذیل این آیه فرموده: منظور تاخیر نماز از اول وقت و بدون عذر است.
و در کتاب خصال از علی (علیهالسلام) آمده که در ضمن حدیث چهارصدبندی فرمود: هیچ عملی نزد خدا محبوبتر از نماز نیست، پس مبادا هیچ کاری از کارهای دنیا شما را از نماز در اول وقتش باز بدارد، برای اینکه خدای عز و جل اقوامی را به همین جرم مذمت نموده و فرموده: الذین هم عن صلاتهم ساهون یعنی کسانی که از در غفلت نسبت به امر نماز و اوقات آن سهلانگاری میکنند.
و در کافی به سند خود از محمد بن فضیل روایت کرده که گفت: از عبد صالح (موسی بن جعفر (علیهالسلام) از مفاد کلام خدای عز و جل پرسیدم که میفرماید: الذین هم عن صلاتهم ساهون، فرمود: کسی است که حق نماز را ضایع کند.
مؤلف: و این مضامین در روایاتی دیگر نیز آمده.
و در الدر المنثور است که ابن جریر و ابن ابی حاتم و بیهقی در کتاب سنن خود، از علی بن ابیطالب روایت کردهاند که در تفسیر الذین هم یراؤن فرمود: یعنی با نماز خود ریا میکنند.
و نیز در همان کتاب آمده که ابو نعیم و دیلمی و ابن عساکر از ابو هریره نقل کردهاند که گفت: رسول خدا (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) در تفسیر آیه و یمنعون الماعون فرمود: ماعون همه آن چیزهایی است که مردم به عنوان کمک در بین خود عاریه میدهند و میگیرند، از تبر گرفته تا دیگ و دلو و نظایر آن.
و در کافی به سند خود از ابو بصیر از امام صادق (علیهالسلام) روایت آورده که در ضمن حدیثی فرمود: منظور از ماعون در جمله و یمنعون الماعون قرضی است که بدهی واحسانی است که بکنی، و اثاث خانهای است که به عاریه بدهی، زکات هم یکی از مصادیق ماعون است.
مؤلف: در این روایت ماعون به زکات هم تفسیر شده، و این تفسیر از طرق اهل سنت نیز از علی (علیهالسلام) روایت شده، نظیر روایتی که در الدر المنثور به این عبارت آمده: ماعون زکات واجب است که از آن مضایقه میکنند، و به نماز خویش خودنمایی و ریا میکنند، و مانع زکات خود میشوند.
و در الدر المنثور است که ابن قانع از علی بن ابی طالب روایت کرده که گفت: از رسول خدا (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) شنیدم میفرمود: مسلمان برادر مسلمان است، وقتی با او بر خورد میکند، سلامش میگوید، و او سلام را به وجهی بهتر به وی بر میگرداند، یعنی او باید سلام کند و این باید علیک بگوید و باید که ماعون را از او دریغ ندارد.
پرسیدم یا رسول الله ماعون چیست؟ فرمود: از سنگ گرفته تا آهن و از آب گرفته تا هر چیز دیگر.
مؤلف: رسول خدا در روایتی دیگر آهن را به دیگهای مسین و تبر آهنین، و سنگ را به دیگهای سنگی تفسیر فرموده.
التماس دعا